nno 1268 werd IJlst officieel een stad
Het is onduidelijk van welke instantie IJlst haar stadsrechten heeft gekregen. In het Middeleeuwse Holland had het bestuur de bevoegdheid om een dorp tot stad te verheffen: dan werd het stadsrechtprivilege verleend. Zo is bijvoorbeeld Haarlem in 1245 stad geworden en Alkmaar in 1254.

Mogelijk heeft IJlst haar stadsrecht van het regionale bestuur van Westergo gekregen, maar - net als van geen van de andere Friese steden - er is geen oorkonde of ander bewijs bewaard gebleven. Van de website stadsrechten.nl citeer ik:

estuursvorm
Opmerkelijk is, dat met het krijgen van stadsrechten geen verandering van bestuursvorm is opgetreden. De 'eeheer' en zijn bijzitters, de 'atten', bleven op hun plek. Pas in de zestiende eeuw kreeg IJlst haar eerste burgemeester.

arktprivileges
IJlst heeft in de beginjaren meerdere privileges verkregen, te beginnen natuurlijk met privilege van stadsrecht, waardoor het zich nu nog altijd stad mag noemen.

Pas na ruim een eeuw kreeg IJlst haar volgende privilege. Of, eigenlijk twee privileges in één privilegebrief, verstrekt door Palzgraaf Johan, tot wiens bezittingen ook IJlst behoorde. In 1379 schonk hij IJlst, uit naam van Keizer Karel IV, Koning van Bohemen, één weekmarkt op maandag en één vrije jaarmarkt. Deze privilegebrief toont overigens aan dat IJlst de eerste Friese plaats is met een weekmarkt! De eerstvolgende plaats die het recht op een weekmarkt kreeg, was Franeker in 1402.

Net als veel andere plaatsen in de Zuidwesthoek van Friesland waren er in IJlst, in de periode tussen 1500 en 1750, de in varkens gespecialiseerde markten. Deze werden in de periode tussen begin september tot half oktober gehouden, net als in bijvoorbeeld Heeg, Woudsend, Balk en Bolsward trof men deze markten.

alsrecht
In 1424 kreeg IJlst tevens het halsrecht, opdat het zelf zijn misdadigers kon straffen. Een perceel land aan de Stationslaan, nu Stadslaan geheten, droeg de naam Galgenveld. Het Galgenveld van Amsterdam werd niet zozeer gebruikt om misdadigers middels ophanging ter dood te brengen, alswel om de ontzielde lichamen van ter dood veroordeelden op te hangen om ze ten toon te stellen. Of op het IJlster Galgenveld de misdadigers ook ter dood werden gebracht, heb ik niet kunnen achterhalen. Dat de lijken er een tijd achterbleven is waarschijnlijk, omdat de plek van het veld aan de enige weg richting IJlst lag en waarschijnlijk ook vanaf rivier De Geeuw (tussen IJlst en Sneek) zichtbaar was.

Het Gemeentearchief van Amsterdam:

e boterwaag
Ook bestond het privilege van de boterwaag. De waag werd aan de Galamagracht gebouwd, links van het stadhuis. Al sinds lange tijd bestaat de waag niet meer. De grondsteen van de waag, die in 1745 werd geschonken door ds. A.E. Hoitsma, predikant te IJlst, en zoon van een IJlster koopman, is bewaard gebleven. Er stond de volgende rijm op:

Hieronder zijn het voormalig stadhuis en de waag te zien. Het stadhuis is het tweede pand van rechts op deze afbeelding, met het torentje op het dak, de waag is het pand met de vooruitstekende veranda. In 1832 moest zij plaats maken voor de openbare school. Nadat OBS De Kogge (tegen het eind van de jaren '70?) een nieuw pand toegewezen kreeg (en sinds de jaren '90 van de vorige eeuw alweer in een nieuw pand is gehuisvest), kreeg de voormalige waag uiteindelijk woonhuis als bestemming.

Afb. 1: stadhuis en waag, van voor 1832.

Het stadhuis werd niet langer als zodanig gebruikt nadat de gemeente IJlst begin jaren tachtig werd opgeheven. IJlst werd opgenomen in de gemeente Wymbritseradeel, waarvan ze als stad de hoofdstad bleef. Lees meer over het voormalig stadhuis op de pagina Ligging, onder het kopje "Einde isolement".